Waar gaat het heen met pensioen in eigen beheer?

Blogbericht van Edwin van Anraad, 4 januari 2016

Sinds jaar en dag is het voor de directeur-grootaandeelhouder (DGA) mogelijk om pensioen op te bouwen binnen de eigen onderneming. Voor menig DGA een manier om in ieder geval iets aan pensioenopbouw te doen, ook al heeft de onderneming niet de financiële mogelijkheid om premies op te hoesten om het pensioen extern te verzekeren. Ja, er kleven beslist risico’s aan (de onderneming moet wel voldoende middelen hebben om het beloofde pensioen van de ondernemer uit te keren), maar het binnen de onderneming houden van het pensioengeld is wel een aardig alternatief voor financiering van bedrijfsmiddelen door een bank. Die zijn immers al enkele jaren niet meer zo scheutig met kredieten.

Nu is de fiscale faciliteit die voor pensioen in eigen beheer bestaat (dotaties aftrekbaar, pas de uitkering te zijner tijd is belast), al jaren een doorn in het oog van het ministerie van financiën. In lijn met de harde bezuinigingdrift die de laatste jaren al is gebotvierd op onze pensioenen, hebben de voorlaatste en huidige staatssecretaris van financiën in enkele brieven hun voornemens om pensioen in eigen beheer aan te pakken kenbaar gemaakt. De tussenpozen tussen de brieven waren op z’n zachts gezegd ruim, zodat er nu al enkele jaren onzekerheid is over deze manier van vermogensvorming voor pensioen.

In thans de laatste brief van staatssecretaris Wiebes hierover, komt het tot een climax: pensioen in eigen beheer moet worden uitgefaseerd. Wat? Ja, u leest het goed. De toekomst van pensioen in eigen beheer is volgens onze staatssecretaris: géén pensioen in eigen beheer meer… Onmiddellijk leidt dit bij menigeen tot de vraag hoe hij tot dit standpunt heeft kunnen komen…

Wiebes’ argumenten
In de brief wordt een scala aan argumenten genoemd. Allereerst haalt hij onderzoeken van gerespecteerde clubs, de Studiecommissie Belastingstelsel en Vereniging voor Belastingwetenschap, aan. In de wetenschap dat toch weinigen deze onderzoeken hebben nageplozen, concludeert hij dat deze tot afschaffing pleiten.

Vervolgens wordt gesteld dat pensioen in eigen beheer minder aantrekkelijk is geworden om, onder andere, fiscale redenen. Op zich waar:

De belastingtarieven – vooral de Vpb – zijn in de loop der tijd verlaagd waardoor de fiscaliteit niet meer de enige drijfveer voor deze manier van pensioenopbouw is. Helemaal waar. Maar geen argument voor afschaffing, want er zijn andere drijfveren;
de fiscale faciliteit voor pensioen zijn recentelijk danig beperkt (aftopping van het pensioengevend salaris op EUR 100.000 en verlaging van de opbouwpercentages). Als dit de reden is om pensioen in eigen beheer af te schaffen, dan is dat tegelijk ook de reden om iedere vorm van pensioen af te schaffen. En geachte heer Wiebes, ons kantoor heeft een grote adviespraktijk voor DGA-pensioen, en ik kan u verzekeren dat de meeste van deze hardwerkende ondernemers in geen enkel opzicht worden geraakt door de aftopping van het pensioengevend salaris op EUR 100.000. Helaas, want ik gun ze allemaal zo’n mooi inkomen;
er zijn problemen ontstaan door de verplichting om de voorziening enerzijds fiscaal tegen 4% rekenrente te waarderen, en anderzijds commercieel tegen de marktrente, die zich thans op een bedroevend laag niveau bevindt. Ja? Maar dit verschil komt toch voort uit regeltjes die van hetzelfde ministerie afkomstig zijn? En dat kan toch worden opgelost? Alle andere pensioenuitvoerders dan “de eigen zaak” zijn immers verplicht tegen marktrente te waarderen…;
een deel van de vennootschappen die een voorziening voor pensioen in eigen beheer op de balans hebben staan, verkeren economisch in zwaar weer. Tja. We hebben net een crisis van jewelste achter de rug. En zoals al opgemerkt, aan pensioen in eigen beheer kleven risico’s. Dat hoort erbij. Die risico’s neemt de DGA om toch pensioen op te kunnen bouwen;
pensioen in eigen beheer kent stijgende administratieve lasten, omdat de regelgeving zo complex is. Hallo! Wie heeft die regelgeving zo gemaakt?;
afschaffing van pensioen in eigen beheer leidt tot de zo gewenste vereenvoudiging van het fiscale stelsel. Ja, zo kun je het ook stellen. Eerst zelf allerlei complexe regels formuleren voor een in de basis nuttig systeem, en dan stellen dat het systeem eruit moet omdat het te complex is.

Het meest opvallend is nog wel het argument dat niet wordt genoemd. De fiscale faciliteit voor pensioenopbouw in eigen beheer kost de schatkist flink wat geld. Geld dat hard nodig is om de begroting sluitend te krijgen in de komende jaren. Ofwel, eenvoudigweg bezuinigen ten laste van de ondernemer. Maar ja, met zo’n argument krijg je de handen natuurlijk niet op elkaar bij ondernemend Nederland. Zeker niet bij de eigen achterban.

Kortom, alle genoemde argumenten voor het “uitfaseren” van pensioen in eigen beheer zijn eenvoudig te weerleggen. Maar kan het dan niet anders? Uitfaseren betekent het stopzetten van de gehele fiscale faciliteit voor deze manier van vermogensvorming voor de oudedag…

Hoe vindt het “uitfaseren” plaats?
Feitelijk wordt gewoon bedoeld: afschaffen van pensioen in eigen beheer. Als deze plannen werkelijkeheid worden, zal verdere opbouw van pensioen in eigen beheer niet meer fiscaal gefaciliteerd worden. En dus zal vrijwel niemand dit meer doen. Een groot deel van de DGA’s zal hierdoor helemaal geen pensioen meer hebben. Gemiste kans, zo op de keper beschouwd.

Onderdeel van het plan is om voor het pensioen dat in eigen beheer is opgebouwd, een fiscaal gunstige afkoopmogelijkheid te bieden. Afkoop? Wat nu? Is pensioen dan helemaal niet meer belangrijk voor de ondernemende medemens? De staatssecretaris lijkt zich weinig te interesseren voor het oudedags- en nabestaandeninkomen van de DGA. Want afkoop is wat hem betreft de primaire optie. Hierbij kan de DGA de fiscale waarde van de pensioenaanspraken ineens aan zichzelf laten uitkeren, waarbij naar nu wordt overwogen, slechts 80% van de opgebouwde waarde in de (progressieve) heffing zal worden betrokken. Probleem is natuurlijk dat de vennootschap het geld wel moet hebben. En dat 52% over 80% van de waarde (want daar zal het doorgaans op uitlopen) een uiteindelijke heffing van 41,6% geeft. Zo aantrekkelijk is dat nu ook weer niet, zeker niet omdat die waarde na afkoop tot het privévermogen gerekend zal worden, en dus belast met vermogensrendementheffing.

Als alternatief heeft de DGA de mogelijkheid om de pensioenaanspraken gewoon te laten staan, zonder dat verdere opbouw plaatsvindt. De waarde van de aanspraken zal dan – net als nu – jaarlijks actuarieel moeten worden berekend. Nog altijd onprettig voor de DGA, omdat dit een pensioentekort in de hand werkt. Maar fiscaal wellicht iets aantrekkelijker. Een ander alternatief is om de pensioenregeling extern onder te brengen, ofwel te verzekeren. Het is nog niet duidelijk of hierbij de commerciële waarde (hoog!) moet worden gebruikt of de fiscale. Maar hiermee wordt in ieder geval het pensioen duurzaam behouden. Er zijn nog geen plannen om pensioenopbouw via een pensioenverzekering aan te pakken…

Mocht de afkoopmogelijkheid er niet komen, heeft de staatssecretaris altijd nog een plan B. Hierin heeft de DGA de mogelijkheid om het pensioen in eigen beheer om te zetten in “oudedagsparen eigen beheer”, hetwelk direct al in jargon is omgezet met de afkorting OSEB. Een weinig aantrekkelijke variant van wat voor zelfstandig ondernemers (eenmanszaak, vof) “fiscale oudedagsreserve” ofwel “FOR” wordt genoemd. Tja. Wat moeten we daar nu mee? Ook dit geeft geen enkele discipline om te zorgen voor inkomen als het zelf niet meer verdiend kan worden. Laten we het een fiscaal zoethoudertje noemen.

onze mening
Naar onze mening zijn de plannen die de staatssecretaris heeft voor pensioen in eigen beheer zwaar onder de maat. De belastinginkomsten staan voorop, het oudedags- en nabestaandeninkomen van de DGA – toch de motor van onze economie – is totaal ondergeschikt. Ja, er bestaan problemen met pensioen in eigen beheer. Maar is afschaffing nu werkelijk de oplossing? Mijn zoon heeft problemen met leren fietsen. Maar betekent dat, dat ik hem het fietsen voor de rest van zijn leven moet ontnemen? Deze vraag is uiteraard retorisch. Dit soort vragen passen in een artikel als dit. Maar niet in serieuze plannen van de staatsecretaris…

Goed, het betreft nu nog een verlate brief van de staatssecretaris. “Het debat” zal echter worden geopend; we zullen je op de hoogte houden over welke kant het opgaat…